Snake Eaters 

​

​

I often find myself faltering when I’m asked to explain what my films are about. I find it much easier to explain how they came about — the consequences that shaped them, like the angles of geography that guide water to curve itself in a particular way.

My current film was germinated by the reminder of a childhood mythology. As a child, I always thought that the colorful mosaic that stood above the theatre on Vazha-Pshavela Avenue was the place that people visited when they fell asleep. Carried by the unvalidated conviction that tends to harbor in the minds of children, I thought the mosaic was called ‘Iavnana’, lullaby — the place of dreams. This perception was bolstered by the apparent inaccessibility of the structure in waking life. It had neither doors nor windows, only a hallucinatory, three-dimensional facade that was ornamented by pulsating forms.

As summer condensed into the sticky heat of August, I began to think about Georgia’s Soviet legacy in a localized sense. The theatre on Delisi was flanked by a long slab of temporary construction walling, a surface that was pasted reiteratively with posters of politician’s faces. Dig just a millimeter or two beneath, and you would uncover an archaeological site of expired political claims, battling with the other advertisements and expletives that tend to stack up in public space. I could never remember this wall not being there. Like much of the landscape of Tbilisi, the provisional had inadvertently become permanent.

Directly opposite the wall, a huge billboard was emblazoned with Bidzina Ivanishvili’s face, which was used to advertise the words ‘Georgian Dream’. But what had happened to our dreams, to our collective feeling for the horizon of possibility? Did these photographic renderings of middle-aged men’s faces, multiplied into oblivion, indicate the length and breadth of our ability to dream?

In late September, as the evenings dawned ever-earlier on Vazha-Pshavela Avenue, I began to notice the dancers that rehearsed on the floor of the theatre below the mosaic. The grace of their movements, elevated from the senseless ammunition of the traffic in the street, moved me. Through focus, through artfulness and discipline, they seemed to negotiate a liminal space between the unwieldy utopia of the mosaic — the derivative of an empire that had fallen from grace — and the unhappy overload of impressions below.

I began reflecting on the naming of the street on which this building stood. Its namesake, Vazha-Pshavela, had written a poem called The Snake Eater that began to hold increasing relevance to me. The poem explores the revival of its protagonist Mindia’s consciousness of the many tongues by which the earth speaks, and the intense grief that is triggered by his insight into nature’s speech. If Vazha were to stand on Vazha-Pshavela Avenue, would he recognize the place that was named after him? Or would he share the alienation of Mindia, who was so defeated by his homesickness that he conspired to die by drinking his masters’ brew?

I too, carried a kernel of that grief. I had begun to feel climate change blowing into daily life more and more, like autumn leaves cascading beneath a gap in the door. Our fruit trees had a limited yield, and our nut tree had no harvest at all. There were two days until the parliamentary election, and public consensus suggested there would be another lockdown following the result. Planning a film felt like standing on a sheet of melting ice.

I cast my first ever electoral vote in Georgia on October 31st. The following morning, a morning when the election result changed depending on which television channel you listened to, I noticed my grandmother preparing muraba. She was carefully sorting through each piece of fruit, making sure none of the bad ones ended up in the chosen pile. Accompanied by the sonic vitriol that bled from our household TV, I was reminded of the political process of counting votes. I was also reminded of the process of infection — the infection of covid-19, the ‘infection’ of electoral fraud, the ‘infection’ of Russia’s imperialist influence on Georgia, the risk of infection that comes with improperly conserved food. Even Zurab Tsereteli’s mosaic, which I had once imagined as the face of an uninhibited utopia, turned out to have courted its own controversy; I learned that the sculptor has often been criticized for his affiliation with Putin’s regime.

The days were blinded by accusations of stolen voices.

As autumn took hold, it was marked by ongoing preparations for winter. Whilst my grandmother made her muraba, my uncle Mamuka began to prepare grapes for their hibernation in amphoras, which he kept above ground. He was, in a sense, lulling the grapes to sleep, but it was a sleep in which the fruit dreamt with all its senses open — every undulation of the climate, every visitation of snow and rain, would come to inflect their eventual taste. Wine thus becomes a parable of the year in which it was made.

Soon afterwards, chance drew me towards a Georgian folk music ensemble called Ialoni. Ialoni were busy preparing to record an album from the ancient and highly diverse genre of Iavnana songs. Iavnanas are lullabies, but they were initially sung in rituals that were intended to heal children who were sick; many of the lyrics refer to illness, and the batonebi songs refer to a pre-Christian spirit that visits the household when a child has taken ill. I began to think further about the therapeutic potential of art and the alternative, exploratory politics that it invites for our consideration.

During one rehearsal, the teacher Nino asked some of her students with stronger voices if they could hold back a little on the delivery of a song, in order to avoid provoking a harmonic misbalance in the group. I wondered what it would be like if these practices and values could be adapted or translated to other fields. In the field of architecture, for instance, there is very little regard for the balance of forms, or for any sense of cultural continuity; everywhere you look in Tbilisi, a building company is enthusiastically vying to erase the legacy of what was, and to dominate the field of vision of civilians. If only those politicians, those architects behind the structures that arrange our lived experience, could reflect these sensibilities. If only the cultural traditions, the songs, the grapes, were more than a refuge or a place of escape, but an integrated part of the societal landscape.

Until that time, I try to locate the pinpricks; the living traces of a summer dream that have continued, trembling, and against all reason, to persist.

They live as lessons, as asterisks, as glowing retaliations against a winter that insists it could exist no other way. They are the jars of fruit, the hand-me-downs of ancestry that sustain us in the hope that conditions will, one day, be ripe again for another becoming.

​

გველის მჭამელები

ხშირად, როცა მთხოვენ ავუხსნა, რაზეა ჩემი ფილმები, ვატყობ, ვიბნევი. გაცილებით მიადვილდება იმის ახსნა, როგორ ჩამოყალიბდნენ ისინი, გავიხსენო ვითარებები, რომლებმაც ფორმა შესძინეს, როგორც გეოგრაფიის ანგელოზებმა, წყალს მეგზურობას რომ უწევენ და თავისებურად მორკალავენ.

ჩემი ბოლო ფილმი ბავშვობისდროინდელი მითების ნამცეცებიდან აღმოცენდა. ბავშვობისას ყოველთვის მეგონა, რომ ვაჟა-ფშაველას გამზირზე მდგომი თეატრის თავზე აღმართული ფერადი მოზაიკა იყო ადგილი, რომელსაც ადამიანები ძილში სტუმრობდნენ. ბავშვის წარმოსახვაში დავანებული დაუსაბუთებელი რწმენით ატანილმა, მოზაიკას „იავნანა” შევარქვი, ძილისპირული სიმღერა - სიზმრების ალაგი. ამ აღქმას აქეზებდა ის, რომ სიცხადეში თავად ნაგებობა აშკარად შეუღწევადი იყო. არც კარები ჰქონდა და არც ფანჯრები, მხოლოდ ჰალუცინაციური, სამგანზომილებიანი ფასადი, რომელიც მფეთქავი ფორმებით იყო მორთული.

როცა ზაფხული აგვისტოს წებოვან ხვატად შესქელდა, საქართველოს საბჭოთა მემკვიდრეობის ადგილობრივი კუთხით განსჯას შევუდექი. დელისზე მდებარე თეატრი დროებითი სამშენებლო კედლის გრძელი ფიცრით იყო გარშემორტყმული, რომლის ზედაპირზეც პოლიტიკოსების სახეების პლაკატები მწკრივ-მწკრივად ჰქონდათ აწებებული. ზედაპირის ერთი-ორი მილიმეტრით აფხეკაც კი საკმარისი იქნებოდა, რომ იმ ყავლგასული პოლიტიკური განაცხადების არქეოლოგიური ველი აღმოგეჩინა, რომლებიც საზოგადოებრივ სივრცეში ახორხლილ სხვა რეკლამებსა და უხამსობებს ერკინებოდნენ. აქაურობას უამკედლოდ ვეღარ ვიხსენებდი. თბილისის პეიზაჟების უმრავლესობის უმეტესობა, დროებითი ანგარიშმიუცემლად იქცა მუდმივად.

ამ კედლის პირისპირ უზარმაზარი „ბილბორდი“ ბიძინა ივანიშვილის სახით იყო შემკული და აფიშირებდა სიტყვებს: „ქართული ოცნება”. თუმცა, რა მოუვიდა ჩვენს ოცნებებს, შესაძლებლობის ჰორიზონტის ჩვენს კოლექტიურ განცდას? ნუთუ ამ შუახნის კაცების სახეების დავიწყებამდე ნამრავლები ფოტოგრაფიული გამოსახულებები ჩვენი ოცნების უნარის სიგრძესა და სიღმეზე მიანიშნებდნენ?  

სექტემბრის მიწურულს, ნაადრევად ჩამოწოლილ საღამოებში, ვაჟა-ფშაველას გამზირზე ვამჩნევდი მოცეკვავეებს, რომლებსაც მოზაიკის ქვეშ მდებარე თეატრის სართულზე რეპეტიცია ჰქონდათ გამართული. მათი მოძრაობის სინატიფე, რომელიც იმ ქუჩის მიმოსვლის აზრმოკლებულ საჭურველზე ამაღლებულიყო, სადაც მე ვიდექი, სულში ჩამწვდა. გაფაციცების, მოხერხებულობის და დისციპლინის მეშვეობით, დაცემული იმპერიის ნაშიერი მოზაიკის ვეება უტოპიისა და ქვემოთ ჩამწკრივებულ უსიხარულო, გადატვირთულ ამონაბეჭდებს შორის ზღვრულ სივრცეს ქმნიდნენ.   

დავიწყე ფიქრი იმ ქუჩის სახელზე, რომელზეც ეს შენობა იდგა. მისმა თანამოსახელემ, ვაჟა-ფშაველამ დაწერა პოემა, სახელად „გველის მჭამელი,” რომლის მიმართაც  მზარდი შესაბამისობის განცდა გამიჩნდა. პოემა იკვლევს მთავარი გმირის, მინდიას შეგნების გამოღვიძებას, რომ დედამიწა უამრავი ენით მეტყველებს და ძლიერ მწუხარებას, რომელსაც ბუნების თქმულში ჩაწვდომა აღუძრავს. ვაჟა რომ მდგარიყო ვაჟა-ფშაველას გამზირზე, იცნობდა კი იმ ადგილს, რომელიც მის სახელს ატარებს? თუ გაიზიარებდა მინდიას გაუცხოებას, რომელიც ისე გატეხა სამშობლოს მონატრებამ, რომ თავისი ბატონის შხამის დალევით თავის მოკვლა განიზრახა?

ამ მწუხარების მარცვალს მეც დავატარებდი. ყოველდღიურ ცხოვრებაში კლიმატის ცვლილების თანდათანობითი შემოქროლება შევიგრძენი, კარქვეშ გაჩენილ ღრიჭოში შემოდგომის ფოთლების შემოხვეტას რომ ჰგავს. ჩვენს ხეხილს მწირი მოსავალი ჰქონდათ, კაკლის ხეს კი საერთოდ არ მოუსხამს. საპარლამენტო არჩევნებამდე ორი დღე იყო დარჩენილი და საჯარო აზრის თანახმად, შედეგების გამოცხადების შემდეგ, კიდევ ერთი „ლოქდაუნი” გველოდა. ფილმის დაგეგმვა დნობადი ყინულის ნატეხზე დგომას დაემგვანა.

არჩევნებში სულ პირველად ხმა 31 ოქტომბერს მივეცი. მომდევნო დილას, როცა საარჩევნო შედეგები იმის მიხედვით იცვლებოდა, რომელ არხს უყურებდი, შევამჩნიე, რომ ბებიაჩემი მურაბას ხარშავდა. ხილს დიდი ყურადღებით ახარისხებდა, რომ გადარჩეულ გროვაში გაფუჭებულები არ შერეოდა. ტელევიზორიდან გადმოღვრილმა ბგერითმა გესლმა ხმების დათვლის პოლიტიკური პროცესი შემახსენა. ასევე შემახსენა ინფექცია – „კოვიდ-19”, პოლიტიკური თაღლითობის „ინფექცია”, საქართველოზე რუსეთის იმპერიალისტური ზეგავლენის „ინფექცია”, იმ ინფექციის რისკი, რომელსაც არასწორად დაკონსერვებული საკვები იწვევს. თუნდაც ზურაბ წერეთლის მოზაიკა, რომელსაც ერთ დროს თავისუფლების უტოპიად წარმოვიდგენდი, თავის წილ უთანხმოებას გადასწყდომოდა; როგორც შევიტყვე, მოქანდაკე პუტინის რეჟიმთან თანამშრომლობის გამო არაერთხელ გაუკიცხავთ.   

დღეები მოპარული ხმების ბრალდებებმა დაბინდა.

შემოდგომის მიწურულს, ზამთრისთვის მზადება დავიწყეთ. სანამ ბებიაჩემი მურაბს ხარშავდა, ბიძაჩემი მამუკა მიწაზე დაყრილ ქვევრებში ყურძენს ზამთრის ძილისთვის ამზადებდა და ვაზს თავისებურ იავნანას უმღეროდა. თუმცა, ეს იყო ძილი, რომელშიც შეგრძნებებით სავსე ხილი უჩვეულო სიზმრებს ნახავდა: ამინდის ყოველი შეტორტმანება, თოვლისა და წვიმის ყოველი სტუმრობა მოდრეკდა ვაზის საბოლოო გემოს. შესაბამისად, ღვინოა იმ წლის არაკი, რომელშიც დაიწურა.

ცოტა ხანში, შემთხვევითობამ ქართული ხალხური მუსიკის ანსამბლთან შემახვედრა. “იალონი” ძველისძველი და მრავალფეროვანი ჟანრის - იავნანების - ალბომზე მუშაობით იყო დაკავებული. იავნანები ძილისპირული სიმღერებია, თუმცა თავდაპირველად მათ იმ რიტუალების დროს მღეროდნენ, რომელთა მიზანიც ავადმყოფი ბავშვების განკურნება იყო; ტექსტების უმრავლესობა სნეულებას ეხება, ხოლო ბატონების სიმღერა წინაქრისტიანულ სულზეა, რომელიც სახლ-კარს ბავშვის ავადმყოფობისას სტუმრობდა. ხელოვნების თერაპიულ პოტენციალსა და იმ ალტერნატიულ, საძიებო პოლიტიკას ჩავუღრმავდი, რომელსაც ის ჩვენ განსახილველად გვთავაზობს.

ერთ-ერთი რეპეტიციის დროს, ნინო მასწავლებელმა ძლიერი ხმის მქონე მოსწავლეებს სთხოვა, თავი მოეთოკათ და გუნდში ჰარმონია არ დაერღვიათ. ჩავფიქრდი; რა მოხდებოდა, მსგავსი ქმედებები და ღირებულებები სხვა დარგებზეც გავრცელებულიყო და თარგმნილიყო. მაგალითად, არქიტექტურაში, რომელშიც ფორმების ბალანსსა, თუ კულტურული ჯაჭვის აღქმას ძალიან მცირე ყურადღებას უთმობენ. თბილისში, სადაც არ უნდა გაიხედო, სამშენებლო კომპანია დიდი შემართებით პაექრობს; ცდილობს, არსებული მემკვიდრეობა წაშალოს და მოქალაქეების ხედვითი არეალი დაიპყროს. ნეტავ, ამ ნაგებობების უკან მდგომ პოლიტიკოსებსა და არქიტექტორებს, რომლებიც ცხოვრებისეულ გამოცდილებას გვიწესებენ, მგრძნობელობაზე რეფლექსია შეეძლოთ; ნეტავ, კულტურული ტრადიციები, სიმღერები, ვაზი და ყურძენი არა მხოლოდ თავშესაფარი ან გასაქცევი იყოს, არამედ — საზოგადოებრივი პეიზაჟის განუყოფელი ნაწილი.

მანამდე ვცდილობ, ერთი ბეწო წერტილები შევნიშნო; ზაფხულზე ოცნების ცოცხალი ნიშნები, რომლებიც თრთიან და, მიუხედავად ყველაფრისა, არსებობას არ წყვეტენ.

ისინი არსებობენ როგორც გაკვეთილები, როგორც პატარა ვარსკვლავები, იმ ზამთრის ციალი, რომელიც თავს იკატუნებს, რომ სხვაგვარად არსებობა არ შეუძლია. ისინი არიან ხილის მურაბით სავსე ქილები, წინაპრების ნაქონი ტანსაცმელი, რომლებიც გავსებენ იმედით, რომ გარემო ერთ დღეს სხვაგავარი ყოფისთვის მომწიფდება.